على بن بابویه قمى
على بن بابویه قمى , متوفى در سال 329 ه ق , مدفون در قم , پدر شیخ محمد بن على بن بایویه , مـعـروف بـه شیخ صدوق است که در نزدیکى شهررى مدفون است پسرمحدث است و پدر فقیه و صاحب فتوا, معمولا این پدر و پسر, به عنوان صدوقین یادمى شوند 1 .
ابـوالـحـسـن على بن الحسین بن موسى بن بابویه , یکى از فقهاى نامدار و یکى ازاصحاب فتوى و اجـتـهـاد, و در عصر خویش رئیس فقها و محدثین و پیشواى مردم قم بوده است شیعیان در امور دینى به او مراجعاتى داشته اند و فتوایش نزد همگان نافذ ومحترم بوده است .
در بـیـان عـظـمت علمى و منزلت قدس و تقواى او, همین بس است که فقهاى مادر مواردى که حـدیـثى از اهل بیت عصمت و طهارت (ع ) نرسیده باشد, و از او فتوایى در آن زمینه وجود داشته بـاشـد, فـتاواى او را به علت نزدیک بودن به عهد امامت وعصر معصوم (ع ), به منزله حدیث تلقى مـى کـردنـد و فـتواى او را نشانى از وجودحدیث در آن زمینه قلمداد مى نمودند چنانکه شهید اول در کتاب ذکرى با این تعبیربیان فرموده اند:.
اصـحـاب مـا, دستورالعمل خود را از رساله على بن بابویه مى گرفتند, هنگامى که دسترسى به نص روایت نداشتند, چون اعتماد و اطمینان کاملى به او داشتند 2 .
گفتار ابن ندیم :
ابن ندیم , کتابشناس و مورخ معروف در فهرست خود مى نویسد:
ابـن بـابـویـه , عـلى بن موسى قمى , یکى از فقها و یکى از موثقین شیعه مى باشد باخط پسرش ابـوجـعـفر محمد بن على پشت کتابى خواندم که به یکى اجازه داده بودکتابهاى پدرش را روایت کـنـد و تـعـداد آنها حدود 200 جلد مى باشد, ولى او تصریح نموده بود که تالیفات خودم 18 کتاب مى باشد 3 .
تالیفات:
او تـالـیـفات متعددى دارد یکى از آنها کتاب الشرایع مى باشد که جهت فرزندعزیزش صدوق نوشته است و از دیگر آثار او: رسالة الاخوان , قرب الاسناد, تفسیرقرآن کریم , کتاب النکاح , النوادر, کتاب التوحید, الصلوة , مناسک الحج و مى باشد.
او نـخـستین مؤلف کتاب فقهى عارى از ذکر سند روایت مى باشد که توانسته است کتاب فقهى را مـجـرد از سـند روایت و مانند اثرى مخصوص به مؤلف ونشان دهنده فتوى و نظر او تالیف کند و کـتابى به همین سبک به نام الشرایع که به نام الرسالة الى ابنه هم خوانده مى شود, جهت پـسـر خـود, صـدوق بـه یـادگـار گذاشت ظاهر امر این است , این کتاب همان است که الفقه الرضوى هم خوانده مى شود,چون در آغاز آن قال على بن موسى هست , از اینرو برخى چنین پنداشته اند که مقصود از او, امام على بن موسى الرضا (ع ) است 4 .
مورد عنایت و توجه:
او مورد عنایت خاصه حضرت امام زمان (عجل اللّه تعالى فرجه الشریف )واقع شده است و نامه اى از سـوى آن بـزرگوار توسط حسین بن روح نوبختى به اورسیده است که متن آن در رجال نجاشى این گونه آمده است:
ابـوالحسن على بن الحسین بن موسى بن بابویه قمى , شیخ بزرگ و پیشواى قمى ها در روزگار خـویـش , فقیه و مورد وثوق آنان , او به عراق آمد و با ابوالقاسم حسین بن روح (رحمه اللّه ) ملاقات نـمود و از او مسائلى را پرسید سپس با او مکاتبه نمود و این مکاتبات توسط على بن جعفر بن اسود انـجـام مـى پذیرفت در یکى از این مکاتبات از او مى طلبد که نامه اى را به محضر صاحب امر (عج ) بـرسـاند که در آن نامه درخواست دعائى درباره فرزند صورت گرفته بود, پس در پاسخ او چنین آمـد که ما ازخداوند متعال درخواست نمودیم که فرزندى به تو عنایت فرماید و به زودى دوفرزند ذکور نیکوکار و خیر نصیب تو خواهد شد .
پـس از آن مـکاتبه بود که ابوجعفر و ابوعبداللّه از یک همسر ام ولدى متولدگردیدند از ابوعبداللّه حـسـین بن عبیداللّه آمده است که مى گفت : از اباجعفر مى شنیدم که بارها مى گفت : من با دعاى صاحب امر و امام زمان (عج ) به دنیا آمده ام و به این عنایت افتخار مى نمود 5 .
وفات:
عـلـى بـن بـابـویـه در سـال 329 هـ ق در همان سال رحلت ثقة الاسلام محمد بن یعقوب کلینى درگذشت , و در قم , نزدیک صحن مطهر حضرت معصومه (ع ) مدفون گردید و مزارش معروف , و هم اکنون مورد زیارت و عنایت مردم مى باشد.
از دیـگـر آثـار او, کـتـاب التفسیر, النکاح , مناسک الحج , قرب الاسناد, التسلیم ,الطب , المواریث , المعراج مى باشد این تالیفات را عباس بن عمر کلودانى (رحمه اللّه )خبر داد و افزوده است هنگامى که او در سال 328 به بغداد آمد, از او اجازه روایتى دریافت نمودم 6.
او از سـعـد بـن عبداللّه اشعرى روایت نموده است و جعفر بن محمد قولویه ,کامل الزیارات را از او روایت کرده است 7.
نـجـاشـى از عـده اى از اصـحاب خود نقل کرده است که از مجمعى از اصحاب شنیده اند که : پـیـش ابوالحسن على بن محمد سمرى (ره ), یکى از نواب چهارگانه امام عصر (عج ) بودیم که گفت : خداوند رحمت کند على بن الحسین بن بابویه را به اوگفته شده است که او زنده است در پاسخ گفت : نه , او امروز به رحمت ایزدى پیوست تاریخ آن را یادداشت کردند و خبر رسید که او همان روز از دنیا رفته است 8.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پاورقى ها :
- 1 متن گفتار استاد شهید مرتضى مطهرى , آشنایى با علوم اسلامى , ص 293 .
2- ریاض العلما, ج 4 , ص 8 .
3فهرست ابن ندیم , ص 246 , فن 5 از مقاله پنجم .
4- ریحانة الادب , ج 7 , ص 401 .
5-رجال نجاشى , ص 261 , چاپ جامعه مدرسین .
6-رجال نجاشى , ص 262 , کد معرفى 684 .
7-مـعـجـم رجـال الحدیث , ج 12 , ص 369 , کد معرفى 8062 ـ طبقات مفسران شیعه , ج 1 , ص 598.
8- رجال نجاشى , ص 262 .
فقهاى نامدار شیعه - عقیقی بخشایشی